گفت‌وگو با بنیان‌گذار «وکیل باشی»، استارت آپی مشهدی که پرمخاطب‌ترین پلتفرم حقوقی کشور است

 

مرتضی ناظمی مقدم، بنیان گذار این استارت آپ که وکیل پایه یک دادگستری است، ایده اولیه شکل گیری کسب وکارش را حجم بالای پرونده‌هایی عنوان می‌کند که داشتن کمی اطلاعات حقوقی، می‌توانست از ایجاد آن‌ها جلوگیری کند: در طول سال‌ها فعالیت به عنوان وکیل، با افراد زیادی روبه رو می‌شدم که به مشکلات حقوقی پیش پا افتاده‌ای خوردند که به راحتی و با کمی آگاهی از موارد حقوقی می‌شد از آن‌ها جلوگیری کرد. به همین دلیل ۳ سال پیش ایده تشکیل گروهی به ذهنم رسید که با ورود به حوزه آموزش حقوقی، بتوانیم تا حد زیادی از بروز چنین چالش‌هایی پیش گیری کنیم. بر اساس آمار‌های قوه قضائیه سالانه حدود ۱۶ میلیون پرونده در دادگستری تشکیل می‌شود. در شروع کار، گروهی از کارشناسان حقوق و جامعه شناسی برای ریشه یابی علت‌های اصلی تشکیل این حجم از پرونده‌ها ایجاد کردیم. نتیجه این بود که حجم زیادی از این پرونده‌ها با داشتن اندکی اطلاعات حقوقی کاملا قابل پیش گیری هستند. به همین دلیل تلاش کردیم استارت آپی را راه اندازی کنیم که در گام اول با کمک آموزش‌های ساده حقوقی، از ایجاد مشکلات حقوقی برای مردم پیش گیری کند و در گام بعد هم به افراد برای حل پرونده‌های حقوقی‌ای که دارند کمک کنیم.

 

این کسب وکار مشهدی به گفته بنیان گذارش تلاش می‌کند که قبل از کمک به مردم برای حل پرونده‌های قضایی، با آگاهی بخشی، از ایجاد مشکلات حقوقی برای آن‌ها پیش گیری کند: بر اساس تحقیقاتی که انجام دادیم، مهم‌ترین چالش در حوزه پیش گیری از ایجاد مشکلات حقوقی برای مردم، ضعف در فرهنگ قراردادنویسی است.

 

به طور کلی مردم ما با مقوله قراردادنویسی بیگانه هستند. در خیلی از موارد، یا به طور کلی قراردادی نوشته نمی‌شود یا اگر هم به سمت انجام این کار می‌روند، بین خودشان یک قرارداد نامعتبر دست نویس امضا می‌کنند و فکر می‌کنند این برگه نامعتبر می‌تواند حقوق آن‌ها را در معامله یا کسب وکار حفظ کند. بحث هزینه یکی از علت‌های نرفتن مردم به سمت بستن قرارداد‌های رسمی است. مثلا زمانی که کسب وکار یا فردی به سراغ وکیل متخصص برای تنظیم یک قرارداد می‌رود، باید هزینه‌ای بین یک تا ۲ میلیون تومان برای این کار بپردازد. علاوه بر این، فرایند انجام این کار زمان بر است و ممکن است حدود یک هفته زمان لازم داشته باشد. مسلما فردی که به طور فریلنسر کار می‌کند و قرار است برای انجام یک پروژه مثلا ۴۰ میلیون دستمزد دریافت کند، تمایلی به هزینه ۲ میلیون تومانی برای بستن قرارداد حقوقی معتبر ندارد. در صورتی که قرارداد جامع و معتبر به نوعی واکسنی است برای کسب وکار‌ها که از دچار شدن آن‌ها به چالش‌های مختلف جلوگیری می‌کند. استارت آپ ما این امکان را به افراد می‌دهد که با هزینه‌ای کم و در زمانی کوتاه، بتوانند به قرارداد حقوقی کامل موردنظرشان دسترسی پیدا کنند. در سامانه ما همه فرم‌های مختلف قضایی قرار دارد و تلاش کرده ایم که بیش از ۹۵ درصد نیاز‌های حقوقی مردم را پوشش دهیم.

 

پاییز ۹۶ زمانی بود که ناظمی و تیم وکیل باشی که امروز ۳۵ نفر هستند، کار روی ایجاد این سامانه را آغاز کردند: در ابتدا حدود ۱۰ ماه مشغول انجام تحقیقات مختلف برای ایجاد سازوکار مناسب آن کردیم تا دقیقا چیزی را بسازیم تا به نیاز مردم پاسخ دهد. نتیجه این تحقیق‌ها ایجاد قرارداد‌های هوشمندی بود که به کمک آن ها، مردم تنها با پاسخ دادن به چند پرسش ساده، بتوانند قرارداد مورد نیاز خود را در چند دقیقه دریافت کنند. از ابتدای سال ۱۴۰۰ هم با اضافه شدن قابلیت امضای الکترونیکی، حتی به نسخه کاغذی قرارداد‌ها هم دیگر نیازی نخواهد بود و طرفین قرارداد به کمک سامانه شاهکار (سامانه الکترونیکی تطبیق هویت) می‌توانند امضای الکترونیکی خود را پای قرارداد ثبت کنند. این قابلیت به افراد کمک می‌کند که بتوانند قرارداد‌ها را به صورت آنلاین منعقد کنند. مثلا طرف معامله شما در اصفهان است، اما برای امضای قرارداد نیازی نیست که به این شهر سفر کنید و می‌توانید به کمک این قابلیت، به طور هوشمندانه و آنلاین، قرارداد را منعقد کنید. این کارآفرین مشهدی به نمونه‌های جهانی این مدل کسب وکار هم پرداخته و معتقد است استارت آپش نسبت به آن‌ها مزیت‌های رقابتی خوبی دارد: در این زمینه ۲ اپلیکیشن معتبر آمریکایی از حدود سال ۲۰۰۸ کار خود را شروع کرده اند و به سراسر اروپا و آمریکا و حتی کشور‌های شرق آسیا سرویس می‌دهند. البته نقطه مثبت ما این است که نسبت به آن ها، قرارداد‌های موجود در سامانه ما تنوع بیشتری دارد و در کنار آن، مزیت‌های رقابتی مثل امضای الکترونیک را هم خواهیم داشت.

 

بیش از ۹۰ درصد از ۱۶ میلیون پرونده‌ای که در دستگاه قضایی کشور وجود دارد، بدون وکیل هستند. ناظمی با بیان این آمار، هزینه بالای گرفتن وکیل را مهم‌ترین علت این موضوع می‌داند: به همین دلیل تلاش کردیم که در پلتفرم خود آموزش جامعی درباره موضوع‌های مختلف به کاربران بدهیم تا بتوانند بدون گرفتن وکیل هم تا حد زیادی مشکل خود را حل کنند و از جزئیات چالش حقوقی‌ای که برایش پیش آمده آگاهی داشته باشد. این آگاهی در حل مشکل حقوقی به ۲ بخش تقسیم می‌شود. بخش اول موضوعی است. مثلا در موضوع چک‌های برگشتی باید بدانید که چک‌ها چه قابلیت‌هایی برای وصول شدن باید داشته باشند. بخش دوم آگاهی از روال دادرسی پرونده‌های مختلف از زمان ثبت دادخواست تا مسیر اجرای حکم است؛ بنابراین بیش از ۱۵۰ موضوع در پلتفرم وکیل باشی ایجاد کردیم تا بتوانیم درخت دانش حقوقی را از حالت تئوری به زبان ساده و عملی برای مردم تبدیل کنیم. جامعه مخاطب این قابلیت برای ۹۰ درصد پرونده‌هایی است که افراد درگیر آن‌ها توانایی گرفتن وکیل را ندارند.

 

پیچیدگی قوانین و متن‌های حقوقی باعث شد که ناظمی برای آموزش آن‌ها به کاربران، به سراغ ساخت محتوا‌هایی در قالب انیمیشن برود: بیش از ۱۲ هزار دقیقه انیمیشن ساختیم که در آن‌ها علاوه بر توضیح روال دادرسی‌های مختلف، فن دفاع در آن‌ها را هم به صورت رایگان به افراد آموزش می‌دهد. به کمک این بخش افراد می‌توانند با مشاوره‌ای چندساعته، تقریبا تمام اطلاعات حقوقی را درباره پرونده‌هایی که با آن درگیر هستند به دست بیاورند. البته تا قبل از ایجاد این بستر هم آموزش‌های حقوقی مختلفی در بستر اینترنت وجود داشت، اما همگی به زبان تخصصی بود که درک آن برای عموم مردم امکان پذیر نیست. اما ما تلاش کردیم که تمام این مفاهیم را با زبانی ساده به کاربران خود منتقل کنیم. در کنار این، قابلیت ایجاد قرارداد‌های سفارشی را هم برای کاربران فراهم کرده ایم. قابلیتی که به کمک آن مردم می‌توانند نیاز‌های خود را اعلام کنند و با توجه به آن نیاز خاص، قراردادی سفارشی توسط وکیل‌هایی که با سامانه ما همکاری می‌کنند برای آن‌ها تهیه می‌شود.

 

با اینکه کار روی ایجاد این بستر آنلاین از سال ۹۶ آغاز شده است، به گفته ناظمی توسعه آن با توجه به تنوع و وسعت خدمات قضایی، زمان زیادی برد: از ۳ سال پیش تا الان به جز ۱۰ ماه اول که درگیر بحث تحقیقات بازار بودیم، وقت زیادی را هم روی ساخت انیمیشن‌ها و تلاش برای کامل کردن تمام بخش‌های حقوقی مورد نیاز مردم گذاشتیم. البته خوشبختانه همین کامل بودن بستر نهایی باعث شد که در ۶ ماه گذشته که به طور رسمی استارت آپ را راه اندازی کردیم، موفق به جذب بیش از ۶ هزار کاربر بشویم. این در شرایطی است که هنوز برنامه توسعه خود را با استفاده از تبلیغات شروع نکرده ایم و در سال آینده امیدوار هستیم با شناساندن بیشتر این کسب وکار به مردم، شاهد استقبال خیلی بیشتری هم باشیم. با وجود هزینه‌های سنگین راه اندازی این پلتفرم، تا امروز به دنبال حمایت‌های مختلفی که نهاد‌ها از شرکت‌های دانش بنیان و استارت آپی می‌کنند نرفته ایم. اما برای توسعه بیشتر این کسب وکار و ایجاد اعتماد مردم، در آینده نیازمند حمایت نهاد‌هایی مثل قوه قضائیه، وزارت ارتباطات و مجموعه‌های مربوط به کسب وکار‌های استارت آپی هستیم.

 

یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کسب وکار‌های استارت آپی در کشور، مشکلات قانونی و مجوز‌های مختلفی است که معمولا از آن‌ها خواسته می‌شود. چالشی که به گفته ناظمی، وکیل باشی توانسته به راحتی از آن عبور کند: ما جزو صف خاصی محسوب نمی‌شویم که بخواهیم مجوز مخصوص آن نهاد را بگیریم. خوشبختانه در سال‌های گذشته با راه اندازی سامانه اعتماد الکترونیک و نماد ساماندهی کسب وکارها، بستر کار فراهم‌تر از قبل شده است. البته مجوز گرفتن از همین سامانه‌ها هم خیلی ساده نیست، اما در صورتی که برخی اصول و قواعد را رعایت کنید، می‌توانید به سرعت این مجوز‌ها را کسب کنید. اگر کسب وکار‌های استارت آپی با اصول قانونی حوزه خود آشنا باشند و بتوانند بخش‌های مبهم کسب وکارشان را برای سازمان‌های ناظر روشن کنند، چالش‌های قانونی و مجوزی پیش پای آن‌ها خیلی کمتر خواهد شد و می‌توانند به راحتی این مرحله را پشت سر بگذارند.

 

بنابر اعلام ناظمی، این پلتفرم آنلاین حتی توانسته مجوز استعلام از سامانه ثبت احوال را که معمولا به راحتی به کسب وکار‌های خصوصی داده نمی‌شود هم به دست آورد: مهم‌ترین توسعه برنامه ما در آینده راه اندازی امضای الکترونیک در قرارداد‌های هوشمند است. کد‌های اجرای این برنامه از یک سال پیش انجام شده بود و در ماه‌های گذشته درگیر گرفتن مجوز‌های لازم برای انجام آن بودیم. مهم‌ترین مشکل ما این بود که دسترسی به اطلاعات ثبت احوال برای اجرای این پروژه معمولا به کسب وکار‌های خصوصی داده نمی‌شود. اما سازوکاری را پیش بینی کردیم که بتوانیم برای اجرای این پروژه از سامانه‌های ثبت احوال استعلام بگیریم.

 

حقوق شهروندی و کمک به توسعه آن از دیگر موضوعاتی است که بنیان گذار این استارت آپ قصد کمک به توسعه آن را دارد: دستگاه قضایی کشور ما سالانه با میلیون‌ها پرونده سر و کار دارد که بخش عمده‌ای از آن‌ها به دلیل نبود فرهنگ حقوقی کافی بین مردم ایجاد شده است. در سال‌های گذشته درباره حقوق شهروندی صحبت‌های زیادی مطرح شده و در دوره فعلی شورای شهر مشهد هم پیگیری‌های خوبی درباره منشور حقوق شهروندی انجام شده است. اما موضوع فقط این نیست که شهروندان بدانند از چه حقوقی برخوردار هستند. در کنار این آگاهی باید ببینیم که آیا شهروندان به این حقوق خود سترسی هم دارند؟ آیا دسترسی ارزان به قرارداد‌ها و مشاوره‌های حقوقی تخصصی برای شهروندان مهیا شده است؟ در واقع در کنار آگاهی بخشیدن به مردم درباره حقوق شهروندی، نیازمند این هستیم که وسیله رسیدن به این حق را هم در اختیار مردم قرار دهیم. ما در استارت آپ خود تلاش کردیم که دسترسی مردم به ابزار رسیدن به حقوقشان را تا حدودی ساده کنیم. امیدواریم که این کار در کنار اقداماتی که مجموعه‌هایی مثل شورای شهر مشهد در این زمینه انجام می‌دهند، در نهایت منجر به نتایج خوبی برای شهروندان بشود.

 

افرادی که قصد راه اندازی کسب وکاری استارت آپی را دارند، معمولا در ابتدای کار بحث قرارداد‌های کاری را چندان جدی نمی‌گیرند. ناظمی با اشاره به این موضوع می‌گوید: اگر این افراد قبل از شروع کار کمی درباره مشکلات حقوقی که برای کسب وکار‌های مختلف به وجود آمده است تحقیق کنند، به لزوم توجه به این مسئله پی خواهند برد. کسی که قصد راه اندازی کسب وکار را دارد، نمی‌تواند بدون توجه به اصول حقوقی و قراردادی کار خود را پیش ببرد.

 

گاهی ممکن است با جا انداختن یک کلمه در قرارداد، شخص تمام سرمایه خود را از دست بدهد. پلتفرم ما هم برای همین ایجاد شده تا افراد بتوانند با قیمت کم و دسترسی راحت، این چالش را پوشش دهند. معمولا زمانی که افراد قصد راه اندازی استارت آپی را دارند، کار را با دوستان خود آغاز می‌کنند و همین موضوع باعث می‌شود که گاهی درباره بستن قراردادی محکم تعارف داشته باشند. در واقع بخش عمده تلاش ما در این پلتفرم هم تغییر فرهنگ عمومی مردم درباره نیاز آن‌ها به قرارداد‌های حقوقی است. به طور کلی یک کشور زمانی می‌تواند پیشرفته به حساب بیاید که قوانین و حقوق به متن مردم آن بیاید. امروز به هر کشور پیشرفته‌ای که نگاه کنید، می‌بینید که این بحث را سال‌ها پیش حل کرده اند و قوانین در بین مردم آن کشور حرف اول را می‌زند. کشور ما هم برای توسعه بیشتر، به حرکت به این سمت نیاز دارد.